Lana Del Rey je u intervjuu za New York Times rekla da „ako i nije bilo vreme za protestne pesme, ono je apsolutno došlo”. Povod za ovakav stav ona vidi u trenutnoj društveno-političkoj situaciji u SAD, Trampovoj politici i njenom pogubnom uticaju na život raznih društvenih grupa − od žena i trans-osoba, preko migranata, do srednjoškolaca. Nasilje, zakoni protiv abortusa, antiimigrantska politika propagirani kroz desničarski nacionalizam i neoliberalizam u svom najštetnijem izdanju, nailaze na alarmantan broj podržavalaca/teljki širom Amerike. Sa druge strane, raste i broj onih koji protestuju protiv ovakve politike Trampove administracije − ženski marševi, ekološki protesti, protesti protiv rasizma, protesti za strože zakone o upotrebi oružja. Ženski marš 2017. bio je najposećeniji protest sa procenjenih četiri i po miliona, dok je 2018. brojao oko dva miliona učesnica/ka, zatim Marš za naše živote i Marš za nauku, za koje se procenjuje da premašuju milion protestanata/tkinja. Ovo su najposećeniji protesti u istoriji Amerike. Njima prethode Marš za prava i oslobođenje lezbejki, gejeva i bi-osoba iz 1993. i Marš protiv nuklearnog oružja iz 1982. koji su imali između 800 hiljada i miliona učesnika/ca. Radi poređenja, protesti protiv rata u Vijetnamu brojali su oko pola miliona ljudi. Proteste prati adekvatna društvena kritika u sferi umetnosti i popularne kulture. Još od perioda 19. veka i oslobađanja od ropstva, preko velikih društvenih promena 20. veka, borbe za ljudska prava, feminizma, antimilitarizma i antirasizma, pa sve do savremenih ekoloških pokreta, popularna muzika je izražavala društvenu kritiku kroz snažne stihove ili pamtljivu melodiju. O čemu je protestna muzika govorila i na kakav način?
Tokom 19. veka protestne pesme podrazumevale su teme poput abolicije ropstva ili siromaštva, kao i teme građanskog rata. One su se razvijale iz pesama naroda, a dodavali su im se pamtljivi stihovi koji se ponavljaju da bi se pesme lakše širile. Tokom ranog dvadesetog veka aktivisti Unije industrijskih radnika sveta (ili popularno Wobblies), pored organizovanja radnika, bavili su se i pisanjem političkih i protestnih pesama. Jedan od njih bio je i Joe Hill koji je skovao frazu “pie in the sky” upotrebljenu u pesmi The Preacher and the Slave iz 1911. Još jedna poznata protestna pesma ovog perioda dolazi takođe od radničke borbe za prava − čuvena Bread and Roses koju je napisao američki književnik James Oppenheim 1911, a u melodiju pretvorila pevačica i autorka Caroline Kohlsaat 1917. Originalna fraza potekla je iz govora Helen Todd, aktivistkinje za žensko pravo glasa i radna prava, koji je ona posvetila uslovima za rad žena: „Žena je majčinski element sveta i svoj glas će dati za dolazak vremena u kome će Hleb života, odnosno dom, sklonište i sigurnost, kao i Ruže života, muzika, priroda i knjige, biti nasleđe svakog deteta rođenog u ovoj zemlji, u vladi u kojoj ona ima glas.” Pesma Hleb i Ruže pevala se na masovnom štrajku u Lorensu, u državi Masačusets tokom prvih nekoliko meseci 1912, koji je kasnije kolokvijalno i nazvan Bread and Roses Strike.
As we go marching, marching, unnumbered women dead
Go crying through our singing their ancient call for bread.
Small art and love and beauty their drudging spirits knew.
Yes, it is bread we fight for, but we fight for roses too.
James Oppenheim
Veliki rat je u SAD izazvao društveni bunt protiv ulaska u rat koji vodi Evropa. Jedna od popularnih protestnih pesama protiv rata bila je i pesma Alfreda Bryana i kompozitora Ala Piantadosia I Didn’t Raise My Boy to Be a Solider (1915) koja govori o tome da rata ne bi bilo kad bi svaka majka rekla „Nisam podizala sina da bude vojnik”. Tokom međuratnog perioda, posebno tridesetih godina, afroamerički bluz i džez umetnici/ce stvaraju pesme kojima protestuju protiv diskriminacije, rasizma i klasne razlike. Jedna od takvih pesama je čuvena Strange Fruit u izvođenu Billie Holiday. Ovu pesmu napisao je jevrejsko-američki komunista, pisac i predavač, Abel Meeropol, pod pseudonimom Lewis Allan iz protesta prema praksi linčovanja, surovih javnih ubistava u najvećem broju slučajeva Afroamerikanaca/ki koju sprovodi masa belih ljudi, van zakonskih presuda, a podrazumeva razne oblike nasilja i mučenja, kao spaljivanje živih ljudi, vuču živih tela kolima, prisiljavanje na skakanje sa mosta, nasumično pucanje u tela ili najčešće vešanje. Uznemirujuća fotografija linčovanja Thomasa Shippa i Abrama Smitha u gradu Marion 7. avgusta 1930, fotografa Lawrence Beitlera, koja je kasnije postala ikonična slika linčovanja, podstakla je Meeropola da napiše pesmu Strange Fruit. Pesma evocira sliku na kojoj se crna tela njišu sa krvavih topola na američkom jugu, čime oslikava surovost rasizma i izaziva jake emocije besa, tuge, očaja, frustracije i razočaranja. Pastoralna kompozicija koja bi trebalo da upućuje na mir oličen i u jednostavnosti jezičkog izraza, ovde je ironično izokrenuta u monstruoznu scenu genocida, ne bi li se na veoma efektan način oslikao rasizam u korenu američkog građanskog društva:
Southern trees bear a strange fruit
Blood on the leaves and blood at the root
Black bodies swinging in the southern breeze
Strange fruit hanging from the poplar trees.
(Južno drveće ima čudne plodove
Krv na listovima i krv u korenu
Crna tela njišu se na južnom vetru
Čudni plodovi vise sa topola.)
Pastoral scene of the gallant south
The bulging eyes and the twisted mouth
Scent of magnolias, sweet and fresh
Then the sudden smell of burning flesh.
(Pastoralni prizor galantnog Juga
Iskolačene oči i iskrivljene usne
Miris magnolija, sladak i svež
Pa iznenadni smrad gorućeg mesa.)
Here is fruit for the crows to pluck
For the rain to gather, for the wind to suck
For the sun to rot, for the trees to drop
Here is a strange and bitter crop.
(Evo ploda da ga jedu vrane
Da ga skupi kiša, vetar raznese
Da istruli na suncu, spadne sa grane,
Evo čudnog ploda i gorke žetve.)
Pesma je postala popularna među levičarima na okupljanjima tokom 1938, a dospela je čak i do Madison Square Garden-a, preko afroameričke pevačice Laure Duncan. U publici je bio i Robert Gordon, koji je tada počeo sa poslom u novootvorenom klubu Cafe Society koji je zamišljen da bude pandan političkim kabareima u Evropi, a prvi je kafe koji je na isti način tretirao bele goste i Afroamerikance/ke. U večeri otvaranja za Novu godinu Billie Holiday je prvi put izvela pesmu Strange Fruit. Zbog burnih reakcija i snage pesme, a na insistiranje vlasnika kafea, Barneya Josephsona, Billie Holiday ju je izvodila na poseban način − na kraju performansa, svi konobari bi pre početka stali, zamračila bi se cela prostorija sem njenog lica, a ona bi zažmurila kao da govori molitvu. Njen producent John Hammond odbio je da snimi ovu kontroverznu pesmu iz straha, ali se ona obratila svom prijatelju Miltu Gableru koji je pristao. Pesma je čak bila i zabranjena u nekim gradovima iz straha da ne izazove nemire, a njen autor je ispitivan zbog sumnje da mu je Komunitička partija platila da je napiše. Pesmu su kasnije interpretirali Nina Simone, Diana Ross, Jeff Buckley, Siouxie and the Banshees, Cocteau Twins i Robert Wyatt, a u najskorije vreme Kanyne West je obnovio interesovanje za ovu pesmu korišćenjem sempla Nine Simone za svoju pesmu Blood on the Leaves iz 2013.
Četrdesetih i pedesetih godina protestna muzika u SAD bavila se i dalje pitanjima prava radnika, rasizmom i klasizmom. Porast kritike makartizma vidljiv je i u protestnim pesama tog vremena. Jedan od najčuvenijih autora tog perioda bio je Woody Guthrie koji je autor čuvene pesme This Land Is Your Land, kao i ostalih politički intoniranih poput Deportee, 1913 Massacre, Tom Joad i dr. Sve ove pesme govore o velikim nejednakostima u društvenim uslovima života i pravima različitih klasa nakon Velike krize. Guthrie je bio i član benda radničkog pokreta The Almanac Singers, čiji je repertoar podrazumevao antiratne, antirasističke i sindikalne pesme (mada su nakon Pearl Harbora bili snažno proratno orijentisani). Dvojica članova ovog benda osnovali su No Name Quartet, a kasnije su promenili ime u The Weavers pod kojim su postali poznati. Desničari i antikomunisti organizovali su proteste na njihovim nastupima, FBI ih je pratio, a industrija zabave stavila ih je na crnu listu tokom makartizma. Nakon atomske bombe i rastućeg straha od nuklearnog rata, mnoge protestne pesme imale su antinuklearnu tematiku − Old Man Atom Verna Partlow , Atom and Evil Golden Gate Kvarteta i Atomic Sermnon Billya Hughesa i Rhythm Buckeroos.
Pokret za ljudska i građanska prava označio je novu eru u protestnoj muzici. Muzika je bila jedan od glavnih kanala komunikacije revolucionarnih ideja. Muzičari/ke su nastupali/le na protestima, pesme su postale simboli kritike i otpora i oličenje novih ideja i vrednosti kontrakulutre šezdesetih i sedamdesetih. Jedan od paradigmatskih tvoraca protestnih pesama šezdesetih je i Bob Dylan. Njegove pesme govore o društvenoj nepravdi prema Afroamerikacima, poput surovog ubistva četrnaestogodišnjeg Emmetta Tilla u pesmi The Death of Emmett Till, ubistva aktiviste Medgar Eversa u pesmi Only a Pawn in Their Game ili ubistva konobarice Hattie Caroll u The Lonesome Death of Hattie Carroll, ali takođe i o svakodnevici različitih društvenih grupa na kojima se prelama nekoliko osa opresije, poput pesama Ballad of Hollis Brown ili North Country Blues. Sa Joan Baez Dilan je često nastupao na protestima poput Marša za Vašington na kome je Martin Luther King, Jr. imao svoj čuveni govor „I have a dream”. Jedna od najpopularnijih protestnih pesama pokreta za građanska prava postala je i We Shall Overcome, nastala kao Pete Seegerova adaptacija američke gospel pesme. Pete je bio osnivač Almanah Singersa i The Weaversa i uticao je na Dilana i njegovu generaciju muzičara/ki, a njegova adaptacija je postala simbol podrške pokretima za radna prava i mir. U tom kontekstu treba pomenuti i Phila Ochsa čije brojne pesme, poput Power and the Glory, Draft Dodger Rag, There but for Fortune, Changes, Crucifixion, When I’m Gone imaju protestni karakter, a pesma Love me I am a Liberal ismeva licemerje američkog liberalizma.
Mnogi soul muzičari/ke šezdesetih i sedamdesetih poput Sam Cookea (A Change Is Gonna Come), Otisa Reddinga i Arethe Franklin (Respect), Jamesa Browna (Say It Loud − I am Black and I am Proud) i Nine Simone stvaraju protestne pesme sa temom rasne diskriminacije, ali i nadolazeće društvene promene, neretko govoreći iz pozicije prvog lica, odnosno sopstvenog iskustva. Muzičarka Odetta Holmes nastupala je na Maršu za Vašington 1963, izvodeći Oh, Freedom sa poznatim stihovima koji glase: „Pre bih bila sahranjena nego da budem robinja.” (And before I’d be a slave I’ll be buried in my grave). Pesma koja je odjeknula podjednakom snagom kao Strange Fruit je Mississippi, Goddam! Nine Simone. Ona govori o besu koji u njoj izazivaju nedavni događaji, poput ubistva Medgara Eversa u Misisipiju i smrti četvoro dece u napadu belih suprematista na afroameričku Baptističku crkvu u Alabami (Alabama’s gotten me so upset. Tennessee made me lose my rest. Everybody knows about Mississippi, Goddam!). Stihovi odražavaju bes Afroamerikanaca, svest o nejednakosti koju više ne žele da trpe, a ujedno izražavaju netrpeljivost koju osećaju prema belim rasistima poručujući da „ne moraju da žive pored njih”, odnosno ne moraju da misle da su zaista jednaki i ne moraju da ih vole, ali neka im zakonom dozvole da žive dostojanstven život (You don’t have to live next to me, just give me my equality!). Pored ove pesme Simone je komponovala Four Women i To Be Young, Gifted and Black, koje takođe govore o intersekciji osa opresije po rasnoj, klasnoj i polnoj osnovi iz lične perspektive afroameričke žene i umetnice. Soul muzičar Marvin Gaye je snimio ceo jedan album u protestnom duhu koji je naziv What’s Going On dobio po istoimenoj pesmi. Ova pesma nastala je kada je muzičar Renaldo Benson, nakon što je bio svedok brutalnosti policije, ispričao ove događaje prijatelju tekstopiscu Alu Clevelandu, posle čega je on napisao i komponovao pesmu koju je Gaye potom izmenio i producirao 1970.
Pitanja brutalnosti policije, klasnih razlika, rasizma i problema svakodnevice afroameričkih ljudi nastavili su da ističu hip-hop muzičari u protestnim pesmama osamdesetih. Bendovi poput Grandmaster Flash, Boogie Down Productions, N.W.A i Public Enemy pričali su o siromaštvu, diskriminaciji, društvenim odnosima i svakodnevici u zajednici Afroamerikanaca. Grandmaster Flash su u pesmi The Message iz 1982. dotakli teme različitih generacijskih problema, problema žena, situacije „na ulicama”, ali kroz ironičan prikaz stereotipa o njihovom životu. (Otišla je do grada i dobila socijalno / Morala je da nabavi makroa, nije mogla sama − She went to the city and got Social Security). N.W.A 1988. snima Fuck tha Police koja postaje popularna pesma protesta protiv policijske brutalnosti i osuđivanja na osnovu rase, brzo nakon što je ekipu benda maltertirala policija.
(Fuck the police! Comin’ straight from the underground
A young nigga got it bad ‘cause I’m brown
And not the other color, so police think
They have the authority to kill a minority
Nek se jebe policija! Dolazim iz podzemlja
Lik se zajebo jer sam crn
A ne neke druge boje, pa policija misli
Da ima autoritet da ubija manjinu)
Protestne pesme osamdesetih i devedesetih su pored hip-hopa bile prisutne i u pank i rok muzici. Fuzija panka i hip-hopa u protestnim pesmama vidi se na primeru benda Rage Against the Machine koji se protivi opresivnoj vladi (Killing in the Name), imperijalizmu (Sleep Now in the Fire) i korporativnosti Amerike (Bullet In the Head). Posebno je važno pomenuti i feministički pank pokret Riot Grrrl koji je nastao devedesetih, a okupljao je ženske bendove Bikini Kill, Bratmobile, Jack Off Jill, Excuse 17, Heavens to Betsy, Huggy Bear, Sleater-Kinney i lezbejske bendove poput Team Dresch. Riot Grrrl bendovi su pokretali pitanja silovanja, porodičnog nasilja, seksualnosti, rasizma, patrijarhata, klasizma i anarhizma. Bunt protiv američkog imperijalizma i vojnih intervencija prisutan je u protestnim pesmama nakon ratova u Avganistanu i Iraku, a Bušovu administraciju kritikovali su mnogi muzičari tog perioda poput Neil Younga, Patti Smith, Toma Waitsa, Jake Holmesa i Brucea Springsteena. Albumom American Idiot bend Green Day protestovao je protiv rata u Iraku, a Prince 2004. pesmom Unated State of Division kritikuje američki nacionalizam (Why should I sing‚ God Bless America’ / but not the rest of the world?). Devedesetih je proliferacija protestnih pesama u svim žanrovima upućivala na to da opšte nezadovoljstvo i potreba za društvenom kritikom nadrastaju potrebe trendova i komercijalizam.
Danas se ponovo pokreću važna društvena pitanja vezana za rasizam i klasne razlike, budući da se problemi o kojima govore protestne pesme Afroamerikanaca neznatno menjaju. Policijska brutalnost, opravdavanje ubistava Michaela Browna, Erica Garnera, Freddiea Graya i drugih postali su predmet protesta pokreta Black Lives Matter koji je se proširio putem istoimenog heštega, a kroz nove društvene mreže uspeo je da dobije popularnost i podršku uticajnih osoba iz sveta pop muzike. Protesne pesme danas više nego ikad imaju mogućnost da se prošire na mase putem mreža, ali i da iskoriste svoj mobilizacijski potencijal. Slogan pokreta postale su poslednje reči Erica Garnera − I Can’t Breathe (Ne mogu da dišem) od kojih su njegovi brat i sestra Ellisha i Steven napravili istoimenu pesmu (A system that took my brother from me / No matter how money I receive, I can hear my brother crying ‚I can’t breathe…’ Sistem koji mi je uzeo brata/ Bez obzira na pare koje dobijem, čujem krik brata ‚Ne mogu da dišem’). Predstavnica pokreta postala je Beyonce svojim pesmama sa albuma Lemonade. U spotu za Formation muzičarka leži na policijskim kolima dok na zidu piše Stop Killing Us, a u spotu za pesmu Freedom pojavljuju se majke momaka koji su bili žrtve policijskog nasilja. Pesma Alright Kendrika Lamara postala je himna pokreta koja se peva na protestima Black Lives Matter. Ovu pesmu pevali su aktivisti sa Cleveland University na protestu protiv policijskog nasilja 2015, a zatim aktivisti na čikaškom protestu protiv Trampa 2016.
Videli/e smo da protestne pesme nemaju estetski imperativ, one su proizvod društvene potrebe za buntom, te je stoga njihov estetski minimum upravo u njihovom kritičkom potencijalu. Od svog nastanka do danas njih odlikuje to da evociraju momentalnu empatiju, izazivajući jake emocije tuge i besa ali i ponosa i nade u isto vreme. U tome leži njihov najveći mobilizacijski potencijal. U drugačijem etetskom maniru od hiphop i soul tradicije, a više u stilu milenijalskog daydreaming-a i melanholije, u svojoj novoj pesmi Looking for America, Lana Del Rey se nadovezuje na ovu tradiciju pesama koje protestuju protiv Amerike koja normalizuje nasilje, ona još uvek “traži svoju verziju Amerike” (I’m still looking for my own version of America) bez oružija, gde se zastava slobodno vijori i bez bombi u vazduhu (One without the gun, where the flag can freely fly). Lana je možda sanjarka, ali svakako nije jedina.
